گزارش سخنرانی دکتر سپیده محمداسماعیل‌زاده با عنوان «نوشتار مشارکتی در ادبیات پایداری» / لیلا باقری
مستنددومین
نشست تخصصی گروه مطالعات بینارشته‌ای ادبیات پایداری[1] در روز دوشنبه
14 شهریورماه 1401 با موضوع «جایگاه نوشتار مشارکتی در ادبیات پایداری»، و سخنرانی
خانم دکتر سپیده محمداسماعیل‌زاده و دبیری خانم فرانک جمشیدی برگزار شد. برخی از فعالیت‌ها و سوابق علمی
و اجرایی سخنران این نشست به شرح زیر است:
دانشجوی
دکترای ادبیات تطبیقی دانشگاه پیکاردی ژول ورن فرانسه؛
مترجم
در سازمان امور مهاجران فرانسه؛
مقالۀ
مشترک با مژگان مهدوی‌زاده با عنوان «تأثیر اگزیستانسیالیسم آلمانی بر دیدگاه‌های ادبی ژان پل
سارتر و آلبر کامو براساس تحلیل یـــاوس، مـــطالعـــات موردی: تهوع و غـــریبـــه»،
چـــاپ‌شـــده
در مـــجلۀ تحقیقات ادبیات تطبیقی.
در ایـــن
ســـخنرانـــی بـــر مـــحورهـــای موضوعی زیر تأکید شد:
تعریف
و انواع نوشتار مشارکتی یا اشتراکی در ادبیات
پیشینه
و تاریخچۀ نوشتار مشارکتی در ادبیات پایداری
عوامل
مؤثر بر نوشتار مشارکتی در ادبیات پایداری ایران
موانع
و چالش‌های فراروی
نوشتار مشارکتی در ادبیات پایداری
شکل‌گیری گفتـــمان
به رســـمیت شـــناختن حقوق خاطره‌نگار در حوزۀ ادبیات پایداری در سال‌های اخیر، یکی
از مهم‌ترین دغدغه‌های برگزاری این
نشست علمی بوده است. در ادامه، مباحث مطرح‌شدۀ دکتر سپیده محمداسماعیل‌زاده، براساس تقسیم‌بندی موضوعی تفکیک
و توضیح داده می‌شود.
تعریف
نوشتار مشارکتی در ادبیات، ویژگی‌ها و انواع آن
منظور
از نوشتار مشارکتی در ادبیات، نوشتن باهمدیگر، تألیف چندگانه، نوشتن با چهار دست، باهم‌نویسی است و به
رویکردی آگاهانه یا ناآگاهانۀ دو یا چند نفر در توسعۀ یک اثر ادبی اشاره دارد که در
طول قرن‌ها از
نویسندگان کلاسیک تا معاصر از این شیوه استفاده کرده‌اند.
کتاب‌ها، مقالات و پژوهش‌های متـــعددی
در ایـــن حـــوزه منـــتشر نشـــده، بااین‌حال موضوع بسیار غنی برای پژوهش است. نوشتار
مشارکتی تنـــها در آثار داستانی و ادبیات سرگرمی ماننـــد رمان‌های پلـــیسی،
رمان‌های ماجـــراجویانه
و عامه‌پسند خلاصه
نمی‌شود بلکه
هـــمکاری‌هـــای
مـــختلـــفی ازســـوی شاعران، سیاستمداران، فیلسوفان و روان‌شناسان را دربر
می‌گیرد.
پـــرکاربـــردتریـــن
انـــواع نـــوشتـــار مشارکتی عبارت است از:
مهم‌ترین مؤلفه‌های نوشتار مشارکتی
با توجه به برخی دیدگاه‌های نظری عبارت است از:
شنود و
گفت [دیالوگ]
تقابل
و به‌اشتراک‌گذاری ایده‌ها
مدیریت
تفاوت‌ها
پیشینه
و تاریخچۀ
نوشتار
مشارکتی در ایران
در ایران،
ظهور نوشتار مشارکتی تحت‌تأثیر جنگ ایران و عراق بود. در سال 1359 انجمن‌ها و سازمان‌های متعدد دولتی
ازجمله حوزۀ هنری انقلاب اسلامی به جمع‌آوری خاطرات رزمندگان و بازماندگان جنگ
پرداختند. انتشار این خاطرات توسط انتشارات سوره مهر در تولید و توسعۀ ادبیات دفاع
مقدس مشارکتی نقش اساسی داشت. این رویکرد با افتتاح دفتر ادبیات و هنر مقاومت در سال
1367، که هدف آن تشویق به تولید آثار ادبی و هنری دفاع مقدس است، تقویت شد. فعالیت
اصلی این مرکز تدوین و گردآوری خاطرات جنگ است. پژوهشگران وابسته به این دفتر پروژۀ
جمع‌آوری خاطرات
زنان و مردان مبارز را برای بازسازی وقایع جنگ آغاز کردند. با این کار بازماندگانی
که فجایع جنگ را زیستند، به ثبت اطلاعات تاریخی قابل توجه خود تشویق کردند.
عوامل
مؤثر بر شکل‌گیری نوشتار مشارکتی
در ادبیات
پایداری
برخی از
عواملی که بر شکل‌گیری نوشتار
مشارکتی در ادبیات پایداری مؤثر بوده است، به شرح زیر است:
اشتراک‌گذاری ایده‌ها: تقابل افکار،
تبادل نظر و به اشتراک‌گذاری ایده‌ها ازطریق گفت‌وشنود، از اقدامات ابتدایی و اجتناب‌ناپذیر در این
نوع شکل از نوشتار است.
موانع
و چالش‌های فراروی
نوشتار مشارکتی
ادبیات
پایداری در ایران
نوشتار
مشارکتی با موانع و چالش‌هایی در ایران مواجه است که عمدۀ آنها در دو دسته قابل تقسیم
است:
1. چالش‌های روایی
2. چالش‌های حقوقی
3. چالش‌های ساختاری: برخی از چالش‌های ساختاری به
شرح زیر است:
محدودیت‌های دسترسی به
مدارک و اسناد یکی از چالش‌های ساختاری مهم است. ازآنجاکه این اطلاعات در دست نهادهای
نظامی و دولتی است، نگاه و رویکرد سیاسی و نظامی و مردانه بر نوشتارهای این حوزه غلبه
دارد. به گفتۀ مریم کاظم‌زاده، عکاس و خبرنگار جنگ، یکی از دلایلی که جنگ به‌خوبی نشان داده
نشده است، بی‌توجهی
به راویان زن و قانع کردن آنها برای بیان خاطراتشان است؛ درواقع غفلت از خاطرات و تجربیات
زنان حاضر در جبهه و جنگ به‌عنوان نیمی از فعالان مستقیم و غیرمستقیم در جنگ ایران و
عراق.
پیشنهادات
و راهکارهای رفع چالش‌های
نوشتار
مشارکتی در ادبیات پایداری
بیش از
سه دهه است که نویسندگان کتاب‌های خاطره و داستان ادبیات پایداری، آثاری را به‌صورت مشارکتی تحت
حمایت سازمان‌ها و مؤسسات
دولتی و نظامی تولید می‌کنند بدون آنکه سؤالی طرح شود که چه کسانی در تألیف این کتاب‌ها مشارکت کرده‌اند؟ به چه میزان
نقش داشته‌اند؟ از
چه حقوقی برخوردار بوده‌اند؟ آسیب‌ها، موانع و چالش‌های این حوزه چیست؟ و ... .
اکنون که فضایی برای طرح این مبحث در اندیشکدۀ ادبیات پایداری
فراهم شد، پیشنهاد می‌شود برای مشخص شدن
حدود و ثغور این عرصه، موارد زیر درنظر گرفته شود:
نوشتار
مشارکتی اصطلاح جدیدی در حوزۀ ادبیات پایداری است. بنابراین، ارائۀ تعریف مشخص و دقیق،
دسته‌بندی انواع
آن، مشخص شدن نقش و سهم مشارکت‌کنندگان، مشخص شدن وجوه و ابعاد این نوع نوشتار امری ضروری
است.
کارکردهای
این نوع از نوشتار و روش‌های انجام کار و اعتبار علمی متون حاصل از نوشتار مشارکتی
تعریف و مشخص شود.
حقوق و
مالکیت فکری و معنوی این نوع نوشتار تدوین، اجرا و حمایت شود.
آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی و راهنمای
عملی برای این عرصۀ جدید، تهیه و تدوین شود.
مسائل،
آسیب‌ها و چالش‌های روایی، حقوقی،
ساختاری و فرهنگی نوشتارهای مشارکتی شناسایی و در جهت پاسخگویی به نیازی که در ادبیات
در حال گذر زمان شکل گرفته، پژوهش‌هایی انجام شود.
روزآمد کردن سیاست‌های
حوزۀ نشر و تولید کتاب با درنظر داشتن قالب‌های نوشتاری
جدید.
