مؤسسۀ حماسه ثارالله به قلم زهرا حقانی
مسئله و مسئله شناسیهشت سال دفاع مقدس، از نقاط عطف و یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخ انقلاب اسلامی ایران است. برهه‌ای درخشان که چنان اثر عمیقی از خود به‌جای گذاشته که در همان هشت سال متوقف نماند و همچون رودی جاری در جریان است. برای جاودانگی و پایدار ماندن یاد حماسه‌ها و حماسه‌سازان آن سال‌ها، یکی از اساسی‌ترین کارها، جمع‌آوری و نگهداری اسناد و همچنین ثبت خاطرات و دیده‌ها و شنیده‌های کسانی است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با جنگ در ارتباط بوده‌اند. در این میان بدون شک، ثبت و نگهداری خاطرات شهدا، خانواده، دوستان، همرزمان و نزدیکان انسان‌هایی که برای حفظ آب و خاک از جان خود گذشتند، ضروری است تا با انتقال این گنجینه‌های ارزشمند به نسل‌های بعد، حماسه دفاع مقدس نه‌تنها در حافظه تاریخ کمرنگ نشود بلکه چراغ راهی باشد برای ادامه مسیر نسل امروز و آینده.
از زمان آغاز جنگ تحمیلی تاکنون، که بیش از سه دهه از آن سال‌ها می‌گذرد، کار جمع‌آوری و ثبت و ضبط وقایع و خاطرات رزمندگان، فرماندهان، آزادگان، شهدا یا ثبت خاطرات افرادی که به‌نوعی به نقش‌آفرینان دفاع مقدس و وقایع جنگ متصل بوده‌اند، در قالب‌های مختلف انجام شده و همچنان ادامه دارد. پس از جنگ، مراکز مختلفی به این منظور در کشور شکل گرفتند تا این مسئولیت به شکل بهتری انجام برسد و حاصل کار این مجموعه‌ها اکنون بانک‌های اطلاعاتی ارزشمندی است که می‌تواند در قالب‌های مختلفی همچون کتاب، فیلم، هنرهای تجسمی و نمایشی و ... در دسترس جامعه قرار گیرد.
یکی از مجموعه‌هایی که از یک دهه قبل با این هدف راه‌اندازی شد، مؤسسۀ «حماسه ثارالله» کرمان است که در سال 1390 به پیشنهاد سردار حاج قاسم سلیمانی، شکل گرفت.
ضرورت تشکیل بانک‌های اطلاعاتی دفاع مقدس در کشور
سرهنگ محمدمهدی ابوالحسنی مدیرعامل مؤسسه «حماسه ثارالله»، درباره ضرورت و چگونگی ایجاد این مرکز، به ارائه توضیحاتی پرداخت. «مؤسسات زیادی در کشور کار تولید محصولات فرهنگی مرتبط با دفاع مقدس را در قالب‌هایی همچون تولید کتاب و فیلم و ... انجام می‌دهند، اما کمتر مجموعه‌ای به جمع‌آوری دیتا (data) می‌پردازد. بانک‌های اطلاعاتی ارزش بسیار بالایی دارند، ولی متأسفانه کمتر دیده می‌شوند. در کشور بانک‌های سامان‌دهی‌شده کمی به‌ویژه در حوزه دفاع مقدس داریم. خروجی‌های این بانک‌های اطلاعاتی می‌تواند هزاران محصول باشد. در استان کرمان سابقه جمع‌آوری آثار مرتبط با دفاع مقدس به سال 1368 برمی‌گردد، که سردار حاج قاسم سلیمانی مرکز حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس را پس از جنگ در کرمان دایر کرد. در ادامه نیز این روند درکرمان رشد و توسعه پیدا کرد. درهمین‌راستا، اولین کنگره شهدای استان کرمان در سال 1377، منشأ کارهای بزرگی بود. در این مدت مجموعه‌های دیگر همچون بنیاد شهید و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سپاه هم کارهای خوبی انجام دادند. در سال 1390 سردار سلیمانی و جمعی دیگر، پیشنهاد تأسیس مؤسسه‌ای برای جمع‌آوری و سامان‌دهی آثار دفاع مقدس به‌ویژه لشکر 41 ثارالله را ارائه کردند و سردار پیشنهاد کرد مجموعه‌ای متولی این امر شود. در‌این‌راستا، مؤسسه «حماسه ثارالله» در استان کرمان شکل گرفت که دو وظیفه اصلی داشت:
1. تدوین نقش لشکر 41 ثارالله
2. تدوین تاریخنامه دفاع مقدس استان کرمان
«علاوه‌براین در حوزه ثبت و نشر آثار مربوط به شهدای استان کرمان نیز فعالیت می‌کرد. البته آغاز طرح بازخوانی عملیات‌های لشکر 41 ثارالله در دوران دفاع مقدس در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس کرمان بود که در قالب این طرح 2500 بازخوانی شکل گرفت که 3500 ساعت زمان برد. آغاز این طرح با محوریت سردار سلیمانی به مناطق جنوب اختصاص داشت. مجموعه مصاحبه‌های خوب و ارزشمندی با فرماندهان و رزمندگان لشکر 41 ثارالله انجام شد. گفتنی است که این لشکر در دوران دفاع مقدس در بیش از 25 عملیات حضور داشت که 12 کتاب هم تاکنون در این زمینه نوشته شده است.
«علاوه‌براین، در حوزه مصاحبه با رزمندگان و ثبت خاطرات آنها با همکاری بنیاد حفظ آثار کرمان و مجموعه حفظ آثار سپاه ثارالله، با بیش از 10 هزار نفر از رزمندگان کرمان در مؤسسه مصاحبه انجام شد.»
گنجینه‌ای ارزشمند از دل خاطرات والدین شهدا
یکی از کارهای شاخص و ارزشمند این مؤسسه، ثبت و جمع‌آوری خاطرات والدین شهدا است. محمدمهدی ابوالحسنی در این زمینه، بیان کرد: «سومین پروژه در اواخر سال 1391، مصاحبه با والدین شهدای استان کرمان بود. در این طرح، حدود سه هزار مصاحبه انجام شد. یک ویژگی شاخص این پروژه این بود که از لحاظ محتوا، در کنار خاطرات شهدا، مقاطع مختلف زندگی و سبک زندگی والدین شهدا، روایت شد. در مدت حدود سه سال، بیش از 3749 مصاحبه صورت گرفت. پس از انجام موفق این طرح، پیشنهاد شد این کار در سطح ملی هم صورت گیرد که در اجرای آن مجموعه‌هایی مانند جبهه فرهنگی انقلاب و قرارگاه فرهنگی خاتم‌الاوصیا مشارکت کردند. طرحی با عنوان نهضت مردمی جمع‌آوری اسناد دفاع مقدس پایه‌ریزی و بنا شد با 100 هزار نفر از والدین شهدا مصاحبه صورت گیرد. برای انجام این پروژه بزرگ در سطح کشور، نیاز به کار گسترده بود. مؤسسه ما از بروکراسی‌های مؤسسات دولتی به‌دور است، لذا ظرفیت جبهه فرهنگی گروه‌های مردمی و جهادی در سطح استان‌ها شناسایی و تجهیزات در اختیار آنها قرار گرفت. در مدت انجام پروژه، در مجموع در سطح 35 استان کشور با حدود 35 هزار نفر از والدین شهدا مصاحبه انجام گرفت که ماحصل آن یک بانک اطلاعات ارزشمند بود. تنها در تهران، بیش از 5 هزار مصاحبه انجام شد. در اجرای این برنامه، بیش از 200 تیم مصاحبه‌کننده همکاری داشتند و در نهایت کار با حدود 26 هزار مصاحبه به انجام رسید و در برخی استان‌ها کار همچنان ادامه دارد. ماحصل این تلاش جمعی، جمع‌آوری چیزی بیش از 50 هزار ساعت خاطرات والدین شهدا، مطلعان و .... در حوزه دفاع مقدس بود. داده‌ها ارزیابی و در سیستم‌های اصلی سامان‌دهی و نرم‌افزارهای خوبی نیز تهیه شد. کل مصاحبه‌ها به‌صورت فیلم‌های با کیفیت بالا در کنار صدها هزار سند ازجمله اسناد دوران دفاع مقدس و عکس‌های شهدا جمع‌آوری شد. همه این دیتا در نرم‌افزارهای مؤسسه سامان‌دهی شد. سامان‌دهی این دیتا 200 هزار ساعت زمان برد و کار همچنان استمرار دارد.»
بهره‌گیری از بانک‌های اطلاعاتی برای خلق محصولات فرهنگی و هنری
به بیان مدیرعامل مؤسسه «حماسه ثارالله»، امکان دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی این مرکز برای همه پژوهشگران فراهم است که با حضور در مؤسسه می‌توانند از این امکان بهره‌مند شوند. وی گفت: «در کشور بانک‌های اطلاعات محدودی در حوزه دفاع مقدس داریم. البته کارهای مختلفی از سوی گروه‌های مردمی و برخی نهادها صورت گرفته، ولی به این صورت جامع کار نشده بود. برای جمع‌آوری، تنظیم و سامان‌دهی این دیتاها، گروه‌های متخصص و کارآمد، شیوه‌نامه‌های فنّی و محتوایی را تنظیم و ده‌ها کارگروه تشکیل شد. همه تیم‌های ما عملاً مسئول کار بودند و ما وظیفه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و نظارت را برعهده داشتیم.
«اساس دیتا نگاه تک‌محصولی نیست؛ محصولاتی باید از این دیتای متنی و محتوایی استخراج و تولید شود که نسل امروز و آینده بتوانند از آن بهره بگیرند. ما همچنین بزرگ‌ترین بانک گویش‌های محلی ایران شامل عکس و فیلم و ... را در اختیار داریم. اکنون مجموعه‌های دیگر می‌توانند از این ظرفیت برای تولید محصولات مختلف ازجمله کتاب و فیلم و مستند استفاده کنند. این دیتا آماده بهره‌برداری است و در این زمینه به‌ویژه برای انجام کارهای پژوهشی، آماده همکاری با مجموعه‌های مختلف و حتی مجموعه‌های آموزشی هستیم. در کنار امور جاری مؤسسه، در چند سال گذشته، رویکرد علمی ما پررنگ‌تر شده و در این زمینه مجوز اولین گروه پژوهشی تاریخ شفاهی کشور را از وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری دریافت کرده‌ایم.
ماحصل فکر جمعی دفاع مقدس در مؤسسه «حماسه ثارالله»
محمدمهدی ابوالحسنی در معرفی ساختار اجرایی و شاکله این مؤسسه نیز توضیح داد: «مؤسسه ما درگیر بروکراسی‌های معمول مؤسسات دولتی نیست. همکاران ما فقط با روحیه جهادی کارها را با هزینه‌های خیلی کمتر از مؤسسات دولتی انجام دادند. حضور و نقش سردار سلیمانی به‌عنوان یک فرمانده بزرگ نظامی ارزشمند بود. نوع و عمق نگاه و آینده‌نگری ایشان قابل مطالعه است. پشتیبانی معنوی سردار بود که کار مؤسسه خوب پیش رفت. در این زمینه از تجربه مجموعه‌های مختلف کشور و مستندات آنها استفاده شد. ماحصل فکر جمعی دفاع مقدس در این مؤسسه نمود عینی پیدا کرد.»
