کتاب‌های پژوهشی منتشرۀ ادبیات پایداری در سال 1400 / زهرا قاسمی
پژوهش در ادبیات پایداریدر سال 1400، بیست و نه عنوان کتاب در حوزۀ پژوهشی ادبیات پایداری شناسایی شدند. این شناسایی از طریق جست‌وجو در سایت کتابخانۀ ملّی، کتابخانۀ جنگ حوزۀ هنری، کتابخانۀ باغ‌موزۀ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با استفاده از کلیدواژه‌های «ادبیات پایداری»، «پژوهش ادبی»، «پایداری»، «شعر دفاع مقدس»، «جنگ ایران و عراق» و «ادبیات جنگ ایران و عراق» و محدود کردن تاریخ نشر به سال 1400 انجام شده است. همچنین طی نامه‌ای از «خانۀ کتاب و ادبیات ایران» خواسته شد فهرست کتاب‌های منتشره در بازۀ سال‌های 1390 تا 1401 در حوزۀ ادبیات پایداری را در اختیار این مجموعه بگذارند که از فهرست ارسال شده، 3 عنوان کتاب مرتبط با موضوع و مربوط به سال 1400 است. کتاب‌های معرفی شده، از راه‌های مختلف فراهم شد؛ الف) 3 عنوان از انتشارات سورۀ مهر؛ ب) 2 عنوان از کتابخانۀ اندیشکدۀ ادبیات پایداری؛ ج) 1 عنوان بر اساس فایل کتاب از بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس؛ د) 6 عنوان از کتابخانۀ جنگ حوزۀ هنری؛ ح) 1 عنوان از اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان کرمانشاه و ط) 11 عنوان از کتابخانۀ ملّی. دسترسی به متن 4 عنوان کتاب آسمان توی فنجان؛ تألیف مریم بیات‌تبار، قلم‌های خاکی؛ تألیف فاطمه مصطفوی‌فر، مجموعه شعر پایداری و اعتراض؛ سرودۀ محمد مرادی و فرهنگ پایداری در شعر پارسی‌گویان گیلان؛تألیف خدیجه گنجی بیجارپس از هیچ راهی میسر نشد.
متن حاضر در سه بخش به معرفی این کتاب‌ها پرداخته است؛ بخش اول، گزارش آماری؛ بخش دوم معرفی هر یک از کتاب‌ها؛ بخش سوم بررسی و مقایسۀ اطلاعات به‌دست آمده از کتاب‌ها.
کل کتاب‌های معرفی شده، 25 عنوان است. 12 عنوان توسط ناشران دولتی و یا با استفاده از خدمات دولتی (سورۀ مهر، صریر، مرصاد، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و گرا) منتشر شده‌اند. 13 کتاب دیگر مربوط به ناشران خصوصی است (اودیسه، سنجش‌و‌دانش، پادینا، آرمان دانش، خویی، نیلون، کتابچه، نگار کمال، دانش‌پژوهان شریف‌یار، دیار آفتاب، اهوراقلم، رج و نوین پویا).
شمارگان چاپ کتاب‌ها در بخش خصوصی از 30 نسخه تا 1000 نسخه است. اما در بخش دولتی، شمارگان از 500 نسخه شروع و به 1250 نسخه می‌رسد.
از نظر جلد و ظاهر کتاب‌ها، بیشتر آن‌ها ضعیف هستند و به نظر می‌رسد که قطع‌شان نامناسب است. 9 کتاب در قطع رقعی و 16 کتاب در قطع وزیری منتشر شده است.
فهرست کامل کتاب‌ها طبق جدول 1 است.
در معرفی آثار، ابتدا آن‌ها را بر اساس نوع ناشران (دولتی، خصوصی) دسته‌بندی کرده و نخست به کتاب‌های منتشر شده توسط ناشران خصوصی پرداخته‌ایم.
عنوان: آرمان‌خواهی در ادبیات دفاع مقدس
نویسنده: فریبا رحیمی
محل نشر؛ ناشر: اراک: نگار کمال
شمارگان: 200 نسخه
تعداد صفحات: 400 صفحه
قطع: وزیری
این اثر با همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران به نگارش درآمده و سطح این همــکاری مشخــص نشــده اسـت. متــن در پنج فصل تنظیــم شــده؛ فصـــل اول، حاوی کلیّات و فصل دوم، مبانی نظری (ادبیات دفاع مقدس، آرمان‌گرایی، شخصیت‌شناسی) است.
در فصــــــــل سوم، معرفی نویسندگــــــــان و خلاصۀ داستان‌ها، در سه دورۀ زمانی دسته‌بندی شده است؛ دهۀ شصت، دهۀ هفتاد و دهۀ هشتاد. در فصل چهارم، شخصیت‌پردازی و آرمان‌گرایی در رمان‌ها بررسی شده است. این رمان‌ها عبارتند از: سرود اروندرود، ثریا در اغما، دل فولاد، نقش پنهان، عشق سال‌های جنگ، دل دلدادگی، اشکانه، بازی آخر بانو و خاله‌بازی است. تحلیل شخصیت‌های زن، پیرنگ و نقد تحلیل از عناصری هستند که بیشتر در بررسی مورد توجه قرار گرفته‌اند اما برای همۀ کتاب‌ها این عناصر یکسان نیستند. فصل پنجم هم حاوی نتیجۀ بررسی‌های مؤلف است. ساختار کتاب به پایان‌نامه نزدیک است اما پایان‌نامه‌ای با این مشخصات یافت
نشد.
عنوان: بررسی سورئالیسم در اشعار کودکان با تکیه بر ادبیات پایداری
نویسنده: سپیده رجبی دهکردی 
محل نشر؛ ناشر: تهران: سنجش و دانش
شمارگان: 30 نسخه
تعداد صفحات: 72 صفحه
قطع: وزیری
متن در 5 فصل و دو بخش نتیجه‌گیری و منابع تنظیم شده است. کتاب مقدمه و پیشگفتاری ندارد تا اطلاعاتی در مورد شیوۀ پژوهش بدهد. در فصل اول، مقدمه، اهداف و فرضیه‌ها بیان شده‌اند. در فصل دوم به تعریف مفهومی سورئالیسم و ادبیات کودکان پرداخته است. در فصل سوم، اشعار سورئالیستی کودک در دوران جنگ بر اساس اشعار قیصر امین‌پور و عبدالجبار کاکائی بررسی شده‌اند.
فصل چهارم به بررسی سورئالیسم در شعر کودک بعد از جنگ اختصاص دارد که اشعار محمود کیانوش و ناصر کشاورز مورد نظر بوده‌اند. در فصل پنجم مقایسۀ گونۀ فانتزی و سورئالیستی شعر بررسی شده است. متن برگرفته از پایان‌نامۀ مؤلف با همین نام در دانشگاه شهرکرد است. در کتاب اشاره‌ای به این موضوع نشده است.
عنوان: بررسی مفهوم‌سازی جنگ در روایت زنان و مردان از دوران جنگ تحمیلی با رویکرد معنا‌شناختی نویسنده: تورج دشمن‌زیاری
محل نشر؛ ناشر: تهران: دانش‌پژوهان شریف‌یار شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 154 صفحه
قطع: وزیری
در این پژوهش استعاره‌های مـــفهومـــی و طـــرح‌واره‌های فرهنگی در روایت‌های زنانه و مردانه از دفاع مقدس با مطالعۀ توصیفی _ تحلیلی بررسی شده‌اند. استعاره‌های به‌کار رفته در گفتمان جنگ در هفت حوزۀ زیر دسته‌بندی شده‌اند.
1. اعتقادات مذهبی
2. حیوانات
3. اعضای بدن
4. ورزش
5. تجارت و داد و ستد
6. آموزش و مدرسه
7. جان‌بخشی
متن در 5 فصل تنظیم شده است؛ مقدمه به روش انجام کار و تبیین اهداف پژوهش پرداخته است. فصل اول، حاوی کلیّات پژوهش است. فصل دوم، شامل مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش است. فصل سوم، روش تحقیق، فصل چهارم، تحلیل داده‌ها، و فصل پنجم، نتیجه‌گیری است. در نهایت منابع قرار گرفته‌اند.
عنوان: پایداری در سانتاماریا 
نویسنده: امیرحسین لنگافرخی
محل نشر؛ ناشر: قم: خویی
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 147 صفحه
قطع: رقعی
این اثر با روش توصیفی _ تحلیلی در پی پاسخ به این پرســـش اســـت کـــه رویکرد مهدی شجاعی در مجموعه داستان «سانتاماریا» چه بوده و کـــدام‌یک از مـــؤلفه‌هـــای پایداری در آن انعکاس داشته است، تألیف شده است. نتیجۀ به‌دست آمده نشان داده که روحیۀ شهادت‌طلبی، عشق به وطن، هویت عرفانی رزمندگان، معجزه و امداد الهی، پایداری در برابر ظلم و استقامت مردم به‌عنوان مؤلفه‌های پایداری در این اثر وجود دارند. متن در 5 فصل تنظیم شده است: که شامل، فصل اول، کلیات، فصل دوم، چارچوب نظری، فصل سوم، زندگی، اندیشه و سبک آثار مهدی شجاعی، فصل چهارم، تحلیل یافته‌ها و فصل پنجم، نتیجه‌گیری و در پایان منابع ذکر شده است.
عنوان: جلوه‌های پایداری در اشعار اسماعیل صبری باشا 
نویسنده: مرتضی حیدری
محل نشر؛ ناشر: سمنان: نیلون شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 85 صفحه
قطع: وزیری
متــن کتــاب در سه بخش تنظیم شده است: بخش اول، به کلیّات موضوع از جــــملــه تعــریــف ادبــیــات مــقــاومـــت، زمــــــیــــنــه‌هــــای پیـــدایــــش، ویــژگی‌های کــلی، عنـــاصــــر تـــشکیـــل‌دهـــنـــده، عـــوامــل پیـــدایـــــش و رواجِ ادبیات پایداری در شعر عرب پرداخته است. بخش دوم با عنوان ادبیات مقاومت در مصر و اسماعیل صبری باشا، در یک بخش به وضعیت سیاسی اجتماعی مصر و ادب مقاومت در آن و در بخش دیگر، به زندگی اسماعیل صبری باشا و شعر او پرداخته است. در بخش سوم، جلوه‌های پایداری در شعر اسماعیل صبری باشا مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتیجه‌گیری و منابع و مآخذ هم دو بخش پایانی کتاب را تشکیل می‌دهند. متن برگرفته از پایان‌نامۀ نویسنده با همین عنوان در دانشگاه سمنان است. اشاره‌ای به این موضوع در کتاب نشده است.
عنوان: فرهنگ پایداری: دو مقاله در باب فرهنگ مقاومتی
نویسنده: معین پرویزی، مرتضی ملاولی و کیومرث فیضی
محل نشر؛ ناشر: سنندج: کتابچه
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 118 صفحه
قطع: رقعی
«دو مقاله در باب فرهنگ مقاومتی» با عنوان‌های «گفتمان مقاومت» و جایگاه شهید قاسم سلیمانی در ارتقای قدرت بازدارندگی محور مقاومت» نوشتۀ معین پرویزی و «مقایسۀ کنش نظامی جمال عبدالناصر و شهید سلیمانی در مواجهه با اسرائیل؛ شباهت‌ها و تفاوت‌ها» نوشتۀ مرتضی ملاولی و کیومرث فیضی، از مقاله‌های منتشر شده در کنگرۀ هشتم ادبیات پایداری است که در اسفند 1399 برگزار شده است.
هـــر دو مـــقالـــه مـــرتبط با فرهنگ مقاومت و عملکرد شهید قاسم سلیمانی است. ناشر این کتاب خصوصی است اما محتوای آن توسط اداره کـــل حفـــظ آثار و نشر ارزش‌هـــای دفـــاع مقدس استان کردستان آماده شده است. علت چاپ جداگانه این مقاله‌ها مشخص نیست و در مقدمه نکته‌ای در این خصوص گفته نشده است.
عنوان: نخل تا زیتون (مقایسه تطبیقی ادبیات پایداری در ایران و فلسطین) 
نویسنده: ناهید محمدی
محل نشر؛ ناشر: آمل: اودیسه
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 194 صفحه
قطع: رقعی
متن کتاب در حوزۀ ادبیات پایداری ایران و فلسطین است و نویسنده در مقدمه دلایل تألیف این کتاب را توضیح داده است. متن در دو فصل ارائه شده: فصل اول شامل کلیاتی دربارۀ ادبیات پایداری و پیشینه آن در ایران و فلسطین است.
بخش مربوط به ایران مفصل‌تر بوده و ادبیات پایداری دفاع مقدس آخرین بند این قسمت است. در فصل دوم، نگارنده به تحلیل و مقایسۀ شعر پایداری در دو کشور پرداخته و اشعار سلمان هراتی و قیصر امین‌پور که هر دو از شاعران دفاع مقدس هستند و المتوکل طه که فلسطینی است در این اثر مقایسه و بررسی شده است. این اشعار از منظر عنصر زبان، واژگان، قالب و وزن، تخیل و عاطفه بررسی و تحلیل شده است.
بر اساس تحلیل مضمونی اشعار، تصاویر فضاهای جنگی، دلدادگی به وطن در این اشعار به‌چشم می‌خورد. عناصر فولکوریک، نوستالژی و غم غربت، دعوت به مبارزه و آزادی، یادکرد مبارزان و شهیدان راه آزادی، نماد و اسطوره‌ها، مصائب و ویرانی‌های جنگ از مؤلفه‌هایی اصلی آن است که در این تحلیل مد نظر بوده‌اند. روش کار، مطالعۀ تطبیقی است.
عنوان: نخل‌های ایثار (سیری در ادبیات پایداری ایران در دوران دفاع مقدس) 
نویسنده: سپیده سپهری، ماندانا هاشمی
محل نشر؛ ناشر: تهران: پادینا
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 122 صفحه
قطع: وزیری
بر اساس آنچه در مقدمه آمده، این کتاب به‌عنوان درس‌نامه نوشته شده است. متن حاوی 5 فصل است: فصل اول با عنوان «نگاهی به شعر در ادبیات پایداری» به بررسی ویژگی‌های زبانی، گستردگی واژه‌ها، قالب‌های شعری، ویژگی‌های معنایی برجستۀ شعر پرداخته و این ویژگی‌ها بر اساس دیدگاه‌های نگارنده با ذکر مصادیقی از شاعران پایداری است.
فصل دوم با عنوان «نگاهی به ادبیات دفاع مقدس»، غزل در دفاع مقدس را بررسی کرده است. در فصل سوم با عنوان «ناموران حوزۀ شعر در ادبیات انقلاب اسلامی»، مختصری دربارۀ شاعران این دوره و مصادیقی از شعرشان را آورده است. فصل چهارم به «ادبیات داستانی انقلاب و پایداری» پرداخته است.
پیشینۀ ادبیات داستانی، نقش ادبیات انقلاب اسلامی در ادبیات داستانی ایران، مروری بر ادبیات داستانی دفاع مقدس، داستان‌نویسان و نگرش به جنگ، زمان و مکان در رمان‌ها و داستان‌های بلند جنگ، ویژگی‌های عمدۀ ادبیات داستانی انقلاب اسلامی، تأثیر انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بر ادبیات داستانی، خاطره‌نگاشته‌ها و خاطره‌نویسی در گسترۀ ادب مقاومت و فرهنگ جبهه در این فصل گنجانده شده‌اند. فصل پنجم به داستان‌نویسان اختصاص یافته که ظاهراً برگرفته از کتاب فرهنگ داستان‌نویسان حسن میرعابدینی است.
در این فصل داستان‌نویسانی بر اساس مشخصات شناسنامه‌ای و آثارشان هر کدام در حدود یک صفحه معرفی شده‌اند. در بخش پایانی، منابع مورد استفاده آمده، ولی ارجاع درون‌متنی ندارند. متن ساختار منظمی ندارد.
عنوان: هشت گنجینه 
نویسنده: حکیمه خاتون محمدی
محل نشر؛ ناشر: تهران: آرمان دانش
شمارگان: 50 نسخه
تعداد صفحات: 402 صفحه
قطع: وزیری
بر اساس آنچه که در مقدمۀ کتاب آمده است، مؤلف بـــه بـــررسی اشـــعار ســـیـــد حسن حسیـــنی با مضامین پایداری پرداخته است. وی اشـــعار حـــسینی را از منظر
آرایه‌های بدیعی _ بیانی و بـــاریـــک‌بینی‌هـــای معنایی بررسی کرده است. کتاب حاوی 6 فصل است:
1. نظام و جریان‌های شعری
2. زیبـــایی‌شناســـی بـــدیعی _ بیانی
3. مضـــامیـــن مـــطـــرح در ادبیات پایداری
4. آثار و جایگاه سیدحسن حسینی در ادبیات معاصر
5. زیبایی شناسی مضامین ادبیات پایداری در دفاتر شعری سیدحسن حسینی که بحث اصلی است و حجم بیشتری به خود اختصاص داده است
6. نتیجه‌گیری.
در انتهای کتاب، بخش منابع گنجانده شده است.
عنوان: ادبیات دفاع مقدس و شعر کودک و نوجوان 
نویسنده: فرخنده (مینا) خداشناس، گیتی لؤلؤ
محل نشر؛ ناشر: چابکسر: نوین پویا
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 208 صفحه
قطع: وزیری
پیشگفتار نویسندگان بیشتر به توضیحاتی دربارۀ کتاب پرداخته و به بیان سرفصل‌ها و محتوای کتاب اکتفا کرده است. متن دارای سه فصل است: فصل اول با عـــنـــوان «ادبـــیـــات دفــــــاع مقدس» که به بررسی این نوع ادبیات از منظر پیدایی، مزیت‌ها و الگوسازی پرداخته است.
فصل دوم با عنوان «شعر کودک»، در یک بخش به بررسی ویژگی‌های دوره‌های مختلف سنی و نیازهای آن و در بخش بعدی به ادبیات ویژۀ کودک و نوجوان پرداخته است. در فصل سوم با عنوان «شعر دفاع مقدس و کودک»، مضامین شعر دفاع مقدس، قالب‌های آن و دفاع مقدس در شعر کودک مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش پایانی کتاب، منابع مورد استفاده ذکر شده‌اند.
عنوان: تاثیر جنسیت در رمان‌های دفاع مقدس
نویسنده: سمیرا جهان‌تیغ
محل نشر؛ ناشر: زاهدان: دیار آفتاب
شمارگان: 100 نسخه
تعداد صفحات: 102 صفحه
قطع: وزیری
این کتاب در کتابخانه‌های در دسترس یافت نشد. آنچه در معرفی کتاب آمده، بر اساس اطلاعاتی است که از فضای مجازی و اسکن صفحات اولیه کتاب در سایت «خانۀ کتاب» بارگذاری شده است. کتاب برگرفته از پایان‌نامۀ مؤلف با عنوان «تأثیر جنسیت نویسنده بر استفاده از ابزارهای انسجام واژگانی و دستوری در برخی از رمان‌های دفاع مقدس بر پایۀ نظریۀ هالیدی و حسن» در دانشگاه سیستان و بلوچستان بوده و به این نکته در کتاب اشاره‌ای نشده است.
متن مطابق فصل‌بندی پایان‌نامه‌ها، حاوی پنج فصل کلیّات، پیشینه، مفاهیم نظری و روش‌شناسی، توصیف و تحلیل داده‌ها و نتیجه‌گیری و پیشنهادات و در پایان هم منابع و مآخذ است. پژوهشگر به بررسی تأثیر جنسیت بر انسجام دستوری و واژگانی در دو رمان حکایت زمستان و دختر شینا پرداخته و به این نتیجه رسیده که میان انسجام دستوری و واژگانی در این دو رمان با جنسیت نویسنده ارتباط معناداری وجود ندارد.
عنوان: تحلیل داستان‌های دفاع مقدس بر اساس الگوی گرماس (بررسی رمان عریان در برابر باد و داستان زنی بر بام) 
نویسنده: زیبا پورگلی‌ابریشم‌کار
محل نشر؛ ناشر: دزفول: اهوراقلم
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 34 صفحه
قطع:رقعی
دو داستان کوتاه عریان در برابر باد و زنی بر بام در این کتاب بر اساس نظریه گرماس بررسی شده است. با این‌که کتاب حجم کمی دارد، اما در پیشگفتار، نویسنده دربارۀ موضوع و شیوۀ کار توضیح داده است. محتوای کتاب مختصر و مناسب است.
عنوان: افق قاف 
نویسنده: اسماعیل محمدپور
محل نشر؛ ناشر: رشت: رج
شمارگان: 1000 نسخه
حجم: 1017 صفحه
قطع: رقعی
کتاب با حمایت اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان گیلان منتشر شده است. کتاب حاوی زندگی‌نامه و گزیده‌ای از اشعار 129 شاعر استان گیلان است که در شعرشان به موضوع پایداری پرداخته‌اند. محدودۀ زمانی مورد نظر برای شعر پایداری، دورۀ معاصر است. نهضت جنگل، ماجرای گوهرشاد، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، نهضت‌های مقاومت اسلامی، نهضت بیداری اسلامی و مفاهیم وطنی و جهان‌وطنی موضوع‌هایی هستند که در این پژوهش برای شناسایی شاعران مد نظر بوده‌اند.
مقدمۀ کتاب، اطلاعات کافی مورد نیاز برای یک اثر پژوهشی را ندارد. اثر فاقد پیشگفتاری است که روش پژوهش نویسنده را توضیح دهد و نیز به نحوۀ انتخاب اشعار، حجم شعرهای پایداری هر شاعر و... بپردازد. این کتاب در حوزۀ شناسایی وضعیت ادبیات پایداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از نکات قابل توجه در شعرهای این کتاب، نبود اثری از لهجۀ گیلکی در اشعار آن است.
بخش دوم، معرفی کتاب‌هایی است که توسط ناشران دولتی منتشر شده‌اند.
عنوان: کودک جنگ‌زده در ادبیات داستانی کودک و نوجوان دفاع مقدس از نگاه روان‌کاوی ژاک لکان 
نویسنده: بابک روزبه
محل نشر؛ ناشر: تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 106 صفحه
قطع: رقعی
نگارنده هدف خود از این پژوهش را بررسی ادبیات پایداری از منظر روان‌شناسی برای راه‌گشایی در خلق آثار خلّاق در حوزۀ کودک و نوجوان بیان کرده است. این پژوهش در 6 فصل تقسیم‌بندی شده است:
1. مروری بر ادبیات و سوابق روان‌کاوی در ادبیات
2. ادبیات دفاع مقدس (ادبیات داستانی دفاع مقدس، بررسی شخصیت‌های داستان‌های جنگ / دفاع مقدس
3. روان‌کاوی و ادبیات که به روان‌کاوی ادبی و تأثیر متن و نویسنده بر نوجوانان پرداخته است
4. روان‌کاوی لکانی (مباحث نظری)
5. بررسی و تحلیل داستان‌های برگزیدۀ پانزده دورۀ کتاب سال دفاع مقدس (در بعضی دوره‌ها اثر برگزیده وجود نداشته و شش داستان بررسی شده است. هدف از این بررسی‌ها، آزمودن صحت و سقم اندیشه‌های روان‌کاوانه در داستان بیان شده است).
6. نتایج پژوهش.
عنوان: کارنامۀ داستان‌نویسی ادبیات پایداری استان فارس از سال 1388 تا 1398 
نویسنده: زهرا اکبری
محل نشر؛ ناشر: تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 150 صفحه
قطع: رقعی
کتاب حاضر به سفارش اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان فارس تدوین شده است. کارنامۀ داســـتان‌نـــویســـی ادبـــیـــات پایداری استان فارس در دو دوره منتشر شده است؛ یکی از سال 1358 تا 1388 و دیگری از سال 1388 تا 1398 که در آن‌ها کتاب‌های داستانی نویسندگان استان فارس گردآوری و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
نحوۀ معرفی آثار و نویسنده‌ها در این کتاب به این ترتیب است: زندگی‌نامه مختصر نویسنده، آثار داستانی او در رابطه با دفاع مقدس، تکه‌ای کوتاه از متن داستان نویسنده و تحلیل آثار. نویسندگان و آثار دفاع مقدس استان فارس در سه فصل دسته‌بندی شده‌اند:
1. داستان‌های بزرگسال
2. داستان‌های نوجوان
3. داستان‌های کودک.
در فصل اول، زندگی و آثار مهدی زارع، اکبر صحرایی، بیژن کیا، میثم محمدی، محمد محمودی نورآباد، علی مرادی و آرزو مهبودی معرفی شده‌اند. در فصل دوم، زندگی و آثار احمد اکبرپور، اکبر صحرایی، زهرا فرشاد و فاطمه فروتن و در فصل سوم، زندگی و آثار مرضیه جوکار، اعظم سبحانیان، اکبر صحرایی، بیژن کیا، الهام مزارعی و میثم محمدی معرفی شده‌اند. نویسنده در پایان هر فصل، نتیجه‌گیری کلی، مختصر و مفید خود از بررسی نویسندگان و داستان‌های‌شان را آورده است. فهرست آثار نام‌برده در کتاب، در قسمت پایانی گنجانده
شده‌اند.
عنوان: منشور دوم
نویسنده: محمد مرادی
محل نشر؛ ناشر: تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 418 صفحه
قطع: وزیری
کـــتــــــاب مـــجـــمـــوعـــه‌ای از مقـــاله‌هـــا، یـــادداشـــت‌ها و گفتارهایی است که نویسنده در دو دهۀ اخیر با موضوع ادبیات پایداری و ریشه‌ها و زمینه‌ها و ادوار آن نوشته است. تقدم و تأخر زمانی متن‌هـــا مشخص نیست و به‌صورت موضوعی دسته‌بندی شده‌اند. متن در 4 فصل تنظیم شده است: فصل اول با عنوان «ادبیات پایداری، مبانی و گونه‌ها» است که به تعریف ادبیات پایداری و سیر آن، شعر جنگ / دفاع مقدس و متغیرهای تعریف ادبیات پایداری پرداخته است. فصل دوم به دریچه‌ها و زمینه‌های شعر پایداری فارسی پرداخته است. ادبیات حماسی، شعر عاشورایی و شعر شیعی در این فصل بررسی شده‌اند. فصل سوم با عنوان «مقدمه‌ای بر شعر پایداری معاصر»، به شعر پایداری در عصر قاجار، دوران مشروطه، زمینه‌های شکل‌گیری شعر پایداری در عصر پهلوی و جریان‌های شعری پرداخته است. فصل چهارم، بررسی شعر پایداری پس از انقلاب است. شعر پایداری فلسطین، قیصر امین‌پور و شعر پایداری انقلاب اسلامی، اشاره به شخصیت‌های صدر اسلام در شعر پایداری انقلاب اسلامی، غزل پایداری، نگاهی به جشنواره‌های دوره‌های سوم، چهارم و پنجم شعر دفاع مقدس استان فارس، شعر کودک و نوجوان و یادداشت‌ها و نقدهای کوتاه مباحث این فصل را تشکیل می‌دهند. بخش پایانی کتاب به منابع اختصاص یافته است.
عنوان: بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس 
نویسنده: توران محمدی
محل نشر؛ ناشر: تهران: سورۀ مهر
شمارگان: 1250 نسخه
تعداد صفحات: 176 صفحه
قطع: رقعی
در این اثر مؤلف به پیشینه و تــــعریــــف ادبیات منظوم پرداخته است. در چیدمان مطالب کتاب، ارتباط بین فصل‌ها کمی به‌هم ریخته اســــــــت. مــــتــــن دارای 28 سرفصل است که ساختار منظمی ندارد. مباحث کتاب ذیل پیشینۀ شعر فارسی تا پیش از انقلاب، تأثیر جنگ بر ادبیات، شعر جنگ و شعر دفاع مقدس می‌گنجند.
عنوان: بررسی تطبیقی ادبیات مقاومت 
در اشعار محمدعلی شمس‌الدین و قیصر امین‌پور
نویسنده: لیلی اصل رکن‌آبادی
محل نشر؛ ناشر: تهران: سوره مهر
شمارگان: 1250 نسخه
تعداد صفحات: 440 صفحه
قطع: رقعی
متــــن دارای یــــک مقدمه و چهار فصــــل اســــت. کتاب، رسالۀ دکتری نگارنده است. بخش مــــقدمــــه، به تعریف ادبیــــات تطبــــیقی، تعریف موضوع و اهمیت آن، پیشینۀ موضوع پرداخته است. فصل اول با عنوان تاریخچۀ ادبیات مقاومت، به بررسی آن در دو بخش «ادبیات مقاومت [در فلسطین]» و «ادبیات مــــقاومــــت در جهان» پرداخته است.
فصل دوم، به زندگی‌نامه، آثار، اندیشه، اشعار و... محمدعلی شمس‌الدین و فصل سوم نیز به زندگی‌نامه، آثار، اندیشه، اشعار و... قیصر امین‌پور اختصاص یافته است. بررسی تطبیقی _ تحلیلی اشعار مقاومت این دو شاعر، در فصل چهارم آمده است.
محتوای اثر در دفتر پژوهش مرکز آفرینش‌های ادبی حوزۀ هنری آماده شده است.
عنوان: غوطه‌خوردنی غریب در داستان
(دفتر اول گفت‌وگو درباره ادبیات داستانی)
نویسنده: محمدرضا سرشار
محل نشر؛ ناشر: تهران: سورۀ مهر
شمارگان: 1250 نسخه
تعداد صفحات: 675 صفحه
قطع: وزیری
عنوان: داستان برای گشایش درهای آسمان: گفت‌وگو‌های ادبیات داستانی (دفتر2: پنجاه و یک گفت‌وگوی موضوعی با سی و شش نویسنده ایرانی و پنج کارگزار فرهنگی)
نویسنده: محمدرضا سرشار
محل نشر؛ ناشر: تهران: سورۀ مهر
شمارگان: 1250 نسخه
تعداد صفحات: 602 صفحه
قطع: وزیری
عنوان: هوا سرشار از کلمات است (دفتر سوم)
نویسنده: محمدرضا سرشار
محل نشر؛ ناشر: تهران: سورۀ مهر
شمارگان: 1250 نسخه
تعداد صفحات: 435 صفحه
قطع: وزیری
مــــــــحمــــــــدرضــــــــا سرشــــــــار مجموعه‌ای از گفت‌وگوهایی در خصوص ادبیات داستانی که در فصل‌نامۀ ادبیات داستانی منتـــشر شـــده‌اند را پـــس از بازبینی مجدد در سه دفتر منتشر کرده است. دفتر اول با عنوان غوطه‌خوردنی غریب در داستان، شامل چهل و شش گفت‌وگو با چهل و دو نویسندۀ ایرانی است.
دفتر دوم این گفت‌وگوها، داســــــتان بــــــرای گشــــــایش درهـــای آسمان نـــام دارد. در بـــخش اول گفـــت‌وگوها، گفت‌وگو با داستان‌نویسان و فعالان این حوزه و گزارش‌ها و نظرخواهی‌ها در قسمت دوم گنجانده شده است.
دفتر سوم با نام هوا سرشار از کلمات است هم بخشی از گفت‌وگوها را در خود جای داده است. اما این گفت‌وگوها با نویسندگان خارجی و مترجمان فعال ادبیات داستانی انجام شده است. هر سه کتاب فاقد مقدمه است و مشخص نیست با چه هدفی چاپ شده است.
عنوان: تأملاتی در ادب پایداری 
(مجموعه مقالاتی در حوزه ادبیات دفاع مقدس، پایداری و بیداری)
نویسنده: رضا اسماعیلی
محل نشر؛ ناشر: تهران: صریر
شمارگان: 500 نسخه
تعداد صفحات: 174 صفحه
قطع: وزیری
آنچه از عنوان و محتوای کتـــاب برمی‌آیـــد، نویسنده بیست عنوان از مقاله‌ها و یادداشت‌ها و نقدهای خود که حول ادبیات پایداری بـــوده‌انـــد را در ایـــن کتاب جمع‌آوری و منتشر کرده است. از این عنوان‌ها، پنج عنوان مقاله، یک نقد و بقیه یادداشت‌های مناسبتی نویسنده هستند. محتوای اثر توسط اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان فارس آماده شده است.
عنوان: همسایه با آهیمسا
نویسنده: سمانه علی‌زاده 
محل نشر؛ ناشر: تهران: صریر
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 234 صفحه
قطع: وزیری
«آهیمسا» یک روش زندگی بر مدار صلح و درونی خالی از هرگونه نفرت و آزار نرساندن است. این از اصولی است که ماهاتما گاندی روی آن تأکید داشته است. نویسنده این روش را به آموزه‌های عرفانی ایرانـــی _ اســـلامی نزدیک می‌داند و با توجه به آن، به بررسی مؤلفه‌های پایداری بدون خشونت در منطق‌الطیر عطار و مثنوی معنوی پرداخته است. متن شامل سه فصل و بخش منابع است. فصل اول، کلیّات، فصل دوم، مبانی نظری پژوهش (پایداری بدون خشونت بر اساس روش ساتیاگراها و آهیمسا، احوال و آرای ماهاتما گاندی، احوال و آرای فریـــدالدین عطـــار نیشـــابوری و احـــوال و آرای مـــولانا جلال‌الدین) را شامـــل می‌شود. فصـــل سوم، تطبیق مؤلفه‌های پایداری بدون خشونت در آموزه‌های ماهاتما گاندی با منطق‌الطیر و مثنوی است که بخش اصلی کتاب را تشکیل داده است. متن برگرفته از پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد مؤلف با عنوان «بررسی تطبیقی جلوه‌های پایداری بدون خشونت در آموزه‌های گاندی با منطق‌الطیر عطار و مثنوی معنوی مولوی» در دانشگاه شیراز است و در کتاب اشاره‌ای به این موضوع نشده است.
عنوان: نامه پایداری 8
به‌کوشش: احمد امیری خراسانی
محل نشر؛ ناشر: کرمان: گرا
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 472 صفحه
قطع: وزیری
بیست و دو مقاله از هفتاد و هشت مقالۀ ارسال شده به کنگرۀ هشتم ادبیات پایداری، در این کتاب منتشر شده است. پیشگفتار، فراخوان هشتمین کنگره و بیانیۀ هیئت داوران و شرکت‌کنندگان هشتمین کنگرۀ سراسری ادبیات پایداری، اطلاعات مورد نیاز در خصوص کنگره و مقاله‌ها را در اختیار خواننده قرار می‌دهند.
از بیست و دو مقالۀ حاضر در این کتاب، دو مقاله در خصــــوص ادبیــــات انقلاب اسلامی، هــــفت مقــــاله در خصوص دفاع مقدس، سه مقاله در حوزۀ بین‌الملل و ده مقاله هم مربوط به سایر حوزه‌ها است. در تقسیم‌بندی
مقاله‌ها بر اساس انواع، یک مقاله در حوزۀ خاطره، یک مقاله در حوزۀ داستان، نُه مقاله در حوزۀ شعر، دو مقاله در حوزۀ کلیّات ادبیات پایداری و نُه مقاله در خصوص انواع دیگر است.
عنوان: ادبیات پایداری از خوش‌بینی‌های آغازین تا ناامیدی‌های پایانی
نویسنده: عادل الاسطه
ترجمه: تورج زینی‌وند، مریم رحمتی و فاطمه محمدی
محل نشر؛ ناشر: کرمانشاه: مرصاد
شمارگان: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 222 صفحه
قطع: وزیری
اصل کتاب در سال 1377 (1998م) توسط وزارت فرهنگ حکومت خودگردان فلسطین منتشر شده است. کتاب حاضر، ترجمۀ چاپ دوم کتاب است. کتاب شامل پیشگفتار مترجم، مقدمۀ مؤلف بر چاپ دوم کتاب، مقدمۀ دکتر اسامه الاشقر، مدیر کل مؤسسۀ فرهنگی فلسطین و متن اصلی است.
در بخش اول متن، سه مقاله از دکتر عادل الاسطه توسط ناشر یعنی مؤسسۀ فرهنگی فلسطین در چاپ دوم کتاب به متن افزوده شده است. این سه مقاله عبارتند از: «متن ادبی انتفاضه»، «پرسش از نوگرایی» و «پذیرش شعر مقاومت در نقد ادبی جهان عرب» که شامل 10 گفتار است.
سپس متن اصلی کتاب قرار گرفته است. عادل الاسطه، نـــــویســـــنده و پـــــژوهشـــــگر فلـــــسطینی اســـــت. او این کتاب را با تأمل در دو پدیدۀ خوش‌بینی و بدبینی در آثار شـــــاعران نوشـــــته است. در بخش اصلی کتاب پس از دیباچه، در بیست و سه قسمت به بررسی اشعار شاعران فلسطینی پرداخته است.
«ترجمه و تحلیل کتاب ادب‌المقاومه من تفاؤل البدایــــات الی خیــــبه النهایــــات (ادبیات پایداری از خــــوش‌بینی تــــا شکــــست)» عنوان پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد خانم فاطمه محمدی در دانشگاه رازی کرمانشاه است.
در معرفی و بررسی مختصر کتاب‌ها، چند شاخص در نظر گرفته شدند؛ 1. عنوان؛ 2. تناسب موضوع و مقدمه با محتوا؛ 3. منابع؛ 4. روش تحقیق؛ 5.پیشینۀ پژوهش.
عنوان‌ها در بیشتر کتاب‌ها گویای محتوا نیستند؛ مقدمۀ کتاب‌ها و پیشگفتار هم معمولاً ارتباط لازم را با عنوان و محتوا ندارند.
از 25 عنوان کتاب بررسی شده، غیر از 8 عنوان، باقی کتاب‌ها یا مقدمه ندارند و یا مقدمه ارتباطی با محتوا ندارد. غیر از 4 مورد، پیشگفتاری هم وجود ندارد که مؤلف در آن به بیان ضرورت‌های تألیف و وجوه آن پرداخته باشد.
در خصوص منابع مورد استفاده، کتاب‌هایی که برگرفته از پایان‌نامه است، دقت بیشتری در ارجاعات و ذکر منابع مورد استفاده داشته‌اند و در بقیه کتاب‌ها، در اکثر موارد دقتی برای ثبت منابع وجود ندارد.
بیشتر کتاب‌های بررسی شده، به پیشینۀ کارهایی که در حوزۀ مشابه انجام شده نپرداخته‌اند. این از جمله معضلاتی است که پژوهش‌های ادبیات پایداری با آن روبه‌رو هستند و عدم توجه به آن موجب تکرار در محتوای آثار شده است. فقط در یکی از کتاب‌ها با عنوان بررسی تطبیقی ادبیات مقاومت در اشعار محمدعلی شمس‌الدین و قیصر امین‌پور، سه مورد پایان‌نامه که موضوعی مشابه رسالۀ مولف داشته‌اند، بررسی شده‌اند.
در تعیین روش پژوهش هم، غیر از پنج کتاب، مشخص نیست که باقی مؤلفان برای انجام پژوهش از چه شیوه‌ای استفاده کرده‌اند. محتوای آثار گویای آن است که پژوهشگران با روش‌ها و شیوه‌های مناسب آشنایی ندارند و نتوانسته‌اند آن را در قالبی درست ارائه کنند.
در خصوص موضوع کتاب‌ها، با دسته‌بندی آن‌ها در دو بخش کلیات و انواع ادبی به این نتیجه رسیدیم که بیشتر کتاب‌ها در حوزه انواع ادبی و در این حوزه هم بیشتر در خصوص شعر پایداری هستند. شعر به‌عنوان پررنگ‌ترین نوع، در ادبیات پایداری هم بیشترین پژوهش‌ها و تألیف‌ها را به خود اختصاص داده است. از 25 عنوان، 10 عنوان شعر، 9 عنوان داستان، 1 عنوان خاطره، 3 عنوان در حوزۀ کلیّات ادبیات پایداری و 2 عنوان شامل انواع و کلیّات هستند. مفاهیم نظری هم به‌عنوان مباحث کلی در بخش کلیات دیده شدند.
5 عنوان از کتاب‌ها، برگرفته از پایان‌نامه و رسالۀ مؤلفان هستند و 2 عنوان هم ساختاری شبیه به پایان‌نامه دارند ولی پایان‌نامه‌ای با آن عنوان یا مشابه آن یافت نشد.
در کتاب‌هایی که بر اساس پایان‌نامه هستند هم غیر از 1 عنوان، در باقی اشاره‌ای به این موضوع نشده است. بر این اساس حدود 20 درصد کتاب‌ها برگرفته از پایان‌نامه است.
دسترسی به همۀ کتاب‌هایی که عنوان آن‌ها پس از جست‌وجو فراهم آمد، ممکن نشد. این امر نشان‌دهندۀ توزیع نامناسب کتاب و بی‌توجهی به جمع‌آوری این کتاب‌ها و دیده شدن آن‌ها در کنار هم است. این موضوع شاید به‌عنوان یکی از مسائل ادبیات پایداری قابل بازنگری و برنامه‌ریزی باشد.
با بررسی شاخص‌های ارائه شده، به نظر می‌رسد که حوزۀ پژوهش ادبیات پایداری دچار آشفتگی است. محتوای بیشتر کتاب‌ها بیانگر این نکته است که در پی پاسخ به پرسش و یا حل مسئله‌ای نوشته نشده‌اند؛ شاید انتشار کاغذی کتاب، یکی از دغدغه‌های نویسندگان بوده است.
متأسفانه در حوزۀ پژوهشی ادبیات پایداری و به‌خصوص ادبیات دفاع مقدس هم کمّیت بر کیفیت غلبه کرده و منابع آن بدون توجه به مسائل این حوزه تولید می‌شوند.
سخن آخر
جست‌وجو برای یافتن کتاب‌های پژوهشی منتشر شده در سال 1400 تا حد امکان در اندیشکده صورت پذیرفت و نتیجه آن نوشتار پیش‌رو است.
از شما خواننده گرامی خواهشمندیم با معرفی کتاب‌های مرتبط دیگری که در این نوشته بدان‌ها اشاره نشده، ما را در تکمیل فهرست آثار پژوهشی سال 1400 یاری نمایید. Andishkadeh.defa@yahoo.com
